BAB 6 : KEMEROSOTAN MELAKA
(1) Faktor kemerosotan Melaka
a) Kelemahan dan kepemimpinan
1. Selepas kematian Bendahara Tun Perak, diganti oleh Bendahara Tun Mutahir.
2. Tun Mutahir bersikap pilih kasih
3. Timbul perasaan iri hati pembesar lain terhadap Bendahara Tun Mutahir.
4. Tun Mutahir difitnah cuba mengatasi kekayaan sultan Melaka.
5. Sultan Mahmud Shah jatuhkan hukum bunuh terhadap Tun Mutahir dan ahli keluarganya tanpa usul periksa.
6. Selepas sultan menyedari kesilapannya, beginda serahkan
pemerintahan negeri kepada puteranya Raja Ahmad sebagai sultan Melaka.
7. Sultan Ahmad Shah pemerintah lemah dan tidak cekap.
8. Bendahara Tun Perpatih Putih yang gantikan Tun Mutahir – uzur/sakit
9. Pentadbiran lemah kerana :
i. Tiada pemimpin berwibawa
ii. Berlaku rasuah
iii. Fitnah berleluasa.
10. Sistem cukai sedia ada tidak diamalkan, – kadar cukai yang tinggi dikenakan.
11. Kesannya pedagang memilih pelabuhan lain seperti Acheh, Bantam, Patani dan Brunei.
b) Masalah perpaduan
1. Perlantikan Tun Mutahir sebagai bendahara Melaka
menimbulkan semula persaingan orang Melayu dengan orang India Muslim.
2. Persaingan berlaku kerana amalan pilih kasih dalam pentadbiran.
3. Perebutan pengaruh wujud antara Laksamana Khoja Hassan dengan Tun Mutahir (keturunan India Muslim).
4. Raja Mendeliar memfitnah Tun Mutahir yang dikatakan cuba mengatasi kekayaan sultan.
5. Akibatnya sultan membunuh Tun Mutahir dan keluarganya tanpa usul periksa.
6. Rakyat Melaka berpecah belah,
7. Perdagangan Melaka merosot.
8. Keutuhan kerajaan terjejas.
c) Kelemahan askar Melaka
1. Askar Melaka menggunakan senjata tradisional seperti :
i. keris, tombak
ii. panah
iii. perisai
iv. sumpit beracun.
2. Askar Melaka mempunyai senjata seperti senapang dan meriam.
3. Senjata Portugis lebih baik, contohnya meriam Portugis boleh menembak dari jarak yang lebih jauh lagi.
4. Angkatan perang Melaka didapati tidak mempunyai struktur yang lengkap
5. Angkatan perang Portugis dipimpin oleh Alfonso de
Albuquerque yang dilantik oleh Raja Portugal untuk mengetuai serangan.
6. Askar Portugis lebih terlatih dan mendapat sokongan dari pangkalan tentera mereka di Goa, India.
7. Askar upahan Melaka dari Jawa melarikan diri ketika Portugis menyerang Melaka
(2) Kedatangan Portugis
a) Sebab kedatangan.
1. Sebab Portugis ke Timur ialah Gospel (agama), Gold (ekonomi) dan Glory (politik).
2. Putera Henry mendorong pelayar dan orang Portugis belayar ke Timur.
3. Portugis menemui jalan laut ke Timur.
4. Bartholomew Diaz berjaya sampai ke Tanjung Harapan di selatan Afrika.
5. Vasco da Gama sampai di India
6. Lopez de Squeira tiba di Melaka.
7. Portugis ingin meneruskan Perang Salib.
8. Menghancurkan kerajaan Islam di Timur termasuk Melaka yang menjadi pusat perkembangan dan penyebaran Islam.
9. Ingin menyebarkan gama Kristian di Timur
10. Ingin menguasai perdagangan rempah yang dikuasai oleh pedagang Islam.
11. Pedagang Islam yang mendapat bekalan rempah daripada pelabuhan Melaka menjual dengan harga yang tinggi di Eropah.
12. Pada pandangan Portugis, jika menguasai Selat Melaka mereka akan mendapat keuntungan yang lumayan.
13. Rempah ratus diperlukan di Eropah untuk :
i. mengawet makanan
ii. menyedapkan makanan seperti daging
iii. memanaskan badan.
b) Portugis menguasai Melaka.
1. Lopez de Sequeira dan angkatannya dihantar oleh Raja Portugal ke Melaka untuk memulakan hubungan
2. Kedatangan mereka mulanya disambut baik oleh Sultan Mahmud Shah.
3. Dibenarkan berniaga di Melaka dan dijamin keselamatan mereka oleh sultan Melaka.
4. Pedagang Islam dari Jawa dan Gujerat mendapat maklumat
bahawa kedatangan Portugis untuk menguasai perdagangan dan menentang
Islam.
5. Perkara ini disampaikan kepada Bendahara Tun Mutahir.
6. Tun Mutahir menasihatkan sultan agar menangkap orang Portugis termasuk pegawai kanan mereka Ruy de Araujo.
7. Beberapa orang Portugis yang ditangkap mati dibunuh.
8. Lopez de Sequeira dan beberapa pengikutnya berjaya lari ke Goa.
9. Raja Portugal hantar angkatan laut pimpinan Alfonso de Albuquerque untuk menyerang Melaka.
10. Alfonso menuntut
i. pembebasan tawanan Portugal
ii. menuntut ganti rugi
iii. meminta mendirikan kubu di Melaka.
11. Sultan Mahmud menolak tuntutan Alfonso
12 Alfonso bertindak menyerang Melaka.
13. Serangan pertama Alfonso – jambatan Sungai Melaka dikuasai.
14. Kejayaan Alfonso kerana Si Kitol memberi maklumat tentang kekuatan pertahanan Melaka kepada Portugis.
15. Melaka yang diketuai oleh Sultan Ahmad Shah melancarkan serangan balas sehingga askar Portugis terpaksa berundur.
16. Semangat perjuangan askar Melaka membara apabila mendengar kisah Hikayat Muhammad Ali Hanafiah.
17. Dalam serangan kedua – Alfonso berjaya menguasai Melaka.
18. Sultan Ahmad Shah, Sultan Mahmud Shah bersama keluarga, pembesar dan rakyat berundur ke Muar.
19 Kemudiannya berundur ke Pahang
20. Seterusnya ke Bentan.
21. Di Bentan, Sultan Mahmud Shah mendirikan sebuah kerajaan baru selepas kemangkatan anaknya Sultan Ahmad Shah.
(3) Rumusan
1. Usaha mempertahankan kedaulatan bangsa ditunjukkan oleh
Sultan Mahmud Shah, Sultan Ahmad Shah serta rakyat Melaka harus
disanjung.
2. Kita harus mengambil iktibar daripada kejatuhan Melaka
di tangan Portugis supaya peristiwa pahit tidak akan berulang lagi.
BAB 7 : JOHOR MENEGAKKAN SEMULA KEWIBAWAAN KESULTANAN MELAYU MELAKA
(1) Usaha-usaha menegakkan semula Melaka
1. Melaka dikuasai oleh Portugis — Sultan Mahmud Shah, pembesar serta pengikutnya termasuk Orang Laut ke Pagoh.
2. Bina kubu pertahanan di Bentayan, Muar.
3. Baginda bersemayam sementara di Pahang.
4. Baginda ke Pulau Bentan.
5. Di Bentan – kumpul tentera dengan bantuan penduduk jajahan takluk.
6. Maharaja Lingga, raja Inderagiri, raja Siak dan Sultan Aru (Deli) menghadap Sultan Mahmud Shah di Bentan.
7. Wakil kerajaan Manjung dan Beruas, pemerintah Kampar,
Klang, Rembau dan Sg Ujong menyatakan taat setia kpd baginda.
8. Tahun 1521, Portugis menyerang Bentan.
9. Serang-menyerang Melaka dan Bentan.
10. Sultan Mahmud Shah berundur di Kampar (jajahan takluk Melaka)
11. Mangkat di Kampar
(2) Pengasasan kerajaan Johor
a) Penerusan warisan Melaka
1. Putera Sultan Mahmud Shah (Raja Ali) jadi sultan gelaran Sul Alauddin Riayat Shah II.
2. Dikenali Raja Ujong Tanah & Bentan,
3. Ujong Tanah dikenali sebagai Johor
4. Sultan Alauddin Riayat Shah II asaskan kerajaan di Tanah Besar Johor
5. Bendahara dan Seri Nara Diraja ditugaskan bangunkan pentadbiran kerajaan Johor di Pekan Tua.
6. Kota pertahanan dikenali Kota Kara dibina bagi menjaga keselamatan ibu negeri Johor
7. Jajahan takluk Melaka dijadikan jajahan takluk Johor untuk memperkukuhkan lagi kuasa baginda sultan.
8. Sultan Johor mengawal hal ehwal Pahang.
9. Sultan Pahang yang baru biasanya akan ditentukan oleh sultan Johor.
10. Johor menguasai Aru.
11. Laksamana Tun Abdul Jamil perkukuhkan kuasa Johor ke atas jajahan takluknya.
12. Beliau menempatkan wakilnya di :
i. Bengkalis
ii. Kampar
iii. Jambi
iv. Siak
v. Rokan.
13. Jajahan takluk Johor hantar askar menyertai angkatan tentera Johor apabila diperlukan.
14. Negeri yang dikawal oleh Johor membekalkan barangan eksport ke Johor .
15. Klang bekalkan bijih timah, kayu gaharu dan gading gajah.
16. Kerajaan Johor sering diancam oleh kuasa luar seperti Portugis, Acheh dan Jambi.
17. Sebagai langkah mempertahankan diri, Johor sentiasa ubah pusat pentadbirannya.
(b) Usaha Johor menguasai Melaka
1. Pemerintah Johor, pembesar dan rakyat tidak berputus asa menawan semula Melaka.
2. Usaha terbesar dijalankan pada tahun 1551.
3. Angkatan perang Johor bergabung dengan angkatan perang Perak, Pahang dan Japara(Jawa) untuk menyerang Melaka.
4. Serangan gagal sebab :
i. kekebalan kota Melaka
ii. persenjataan Portugis yang lebih baik
5. Serangan angkatan Johor berterusan
6. Pembesar Johor yang usaha menawan semula Melaka :
i. Tun Sri Lanang
ii. Laksamana Tun Abdul Jamil
7. Gabungan Johor dengan Belanda berjaya mengalahkan Portugis pada tahun 1641.
8. Laksamana Tun Abdul Jamil mengepung Melaka dari darat.
9. Belanda menyerang Melaka dari Laut.
10. Setelah Portugis dikalahkan, Belanda menduduki Melaka.
c) Kebangkitan Acheh
1. Selepas Melaka dijajah Portugis, pedagang dari Benggala, Sri Lanka, Pegu dan Turki beralih ke Acheh.
2. kerana dasar perdagangan Portugis yang ingin menghapuskan monopoli perdagangan di kalangan pedagang asing.
3. Portugis kenakan peraturan dan sekatan perdagangan yang ketat.
4. Kenakan cukai yang tinggi ke atas pedagang asing.
5. Ketika Sultan Iskandar Muda Mahkota Alam, Acheh jadi kuasa kuat kerana menguasai perdagangan Selat Melaka.
6. Beliau berazam kuasai Tanah Melayu.
7. Acheh serang Perak, Pahang dan Kedah.
8. Setelah menawan Pahang, Acheh berperanan menentukan bakal sultan Johor.
9. Acheh menawan Pedir dan Pasai.
10. Penaklukan tersebut membolehkan Acheh menguasai perdagangan lada hitam yang diperlukan oleh pedagang asing.
d) Persaingan antara Johor dengan Acheh dan Portugis
1. Johor, Acheh, Portugis bersaing menguasai jalan perdagangan di Selat Melaka.
2. Perang selama 100 tahun – dikenali sebagai Perang Tiga Segi.
3. Johor & Acheh – usir Portugis dari Melaka.
4. Johor menyerang Melaka – ingin merampas semula Melaka daripada Portugis.
5. Acheh menyerang Melaka kerana Portugis menghalang perdagangan Acheh.
6. Acheh menyerang Johor kerana Johor mengancam perdagangan Acheh
7. Portugis menyerang Johor kerana menganggap Johor berpakat dengan Acheh untuk menyerang Melaka.
(3) Faktor kegemilangan kerajaan Johor
a) Jajahan takluk Johor dan kecekapan pentadbiran
1. Jajahan takluk Johor meliputi wilayah pantai barat Semenanjung Tanah Melayu iaitu dari Klang hingga Singapura.
2. Johor menguasai :
i. Klang
ii. Batu Pahat
iii. Muar
iv. Pahang
v. Bentan
vi. Lingga
vii. Bangkalis
viii. Kampar
ix. Siak
3. Faktor kegemilangan Johor :
i. Kecekapan sultan
ii. Kecekapan pembesar
iii. Kemajuan dalam kegiatan perdagangan
iv. Perkembangan bidang persuratan
b) Johor sebagai Pusat Perdagangan
1. Johor dapat kumpulkan hasil dagangan kerana mempunyai jajahan takluk yang luas.
2. Johor – pelabuhan entrepot bagi Kepulauan Melayu.
3. Kapal dagang Johor berdagang hingga ke Maluku dan Makasar.
4. Ramai pedagang asing datang ke Johor spt pedagang China dari Canton dan Amoy.
5. Kapal dagang barat turut ke pelabuhan Johor seperti kapal dagang Belanda dan Inggeris.
6. Ketika Sultan Mahmud Shah II pusat pentadbiran dan pelabuhan Johor telah berpindah dari Batu Sawar ke Riau.
7. Barangan tempatan yang diperdagangkan termasuklah
damar, tikar, bijih timah, sagu, minyak, lada hitam, pinang, ikan masin,
garam, kayu gahuru dan beras
8. Johor sebagai pembekal kain corak baru
9. Barangan luar negeri yang didagangkan seperti benang
emas, kain sutera putih, teh, tembikar dan tembaga dari China.
10. Pelabuhan Johor mempunyai kemudahan seperti gudang dan khidmat membaiki kapal.
11. Perdagangan dijalankan melalui :
i. cara tukar barang
ii. mata wang.
12. Mata wang emas dikenali sebagai mas
13. Mata wang perak dikenali sebagai kupang
14. Mata wang timah dikenali sebagai katun.
15. Mata wang diperkenalkan ketika Sultan Alauddin Riayat Shah II.
16. Mata wang asing digunakan di pelabuhan Johor seperti :
i. Dolar Sepanyol
ii. Dolar Mexico
iii. duit Belanda.
17. Johor cekap mentadbir pelabuhannya dan mengamalkan cukai yang berpatutan.
18. Setiap bahara lada hitam – dikenakan cukai sebanyak enam keping emas.
19. Setiap bahara timah – cukainya sepuluh keping emas.
20. Keselamatan pedagang asing, sistem naungan diamalkan.
21. Setiap pedagang asing akan dilindungi oleh :
i. Bendahara
ii. Raja Indera Bongsu
iii. Temenggung
iv. Laksamana.
22. Keselamatan pedagang dan kapal dibantu oleh Orang Laut.
23. Orang Laut menjadi :
i. pengawal pelabuhan
ii. pengawas perairan Johor
iii. Penunda
iv. penunjuk arah kepada pedagang.
24. Keistimewaan pelabuhan Johor
i. terlindung daripada tiupan angin monsun.
ii. jadi pintu masuk di selatan Selat Melaka
iii. kawal lalu lintas kapal dagang dari Barat dan Timur.
iv. menjadi pusat membina kapal persisiran pantai seperti banteng, baluk, kolek, pencalang dan pencacap.
c) Perkembangan persuratan Melayu.
1. Johor dikenali pusat persuratan Melayu
2. Tun Sri Lanang susun buku sejarah Melayu
3. Hikayat Hang Tuah mengisahkan kepahlawanan orang Melayu melalui watak Hang Tuah dan empat orang rakannya.
4. Hikayat Hang Tuah mengisahkan tentang keagungan Kesultanan Melayu Melaka
5. Riau menghasilkan banyak karya sejarah, bahasa dan buku agama Islam.
6. Pengarang terkenal :
i. Raja Haji Ahmad
ii. Raja Ali Haji.
7. Naskah asal yang dihasilkan oleh penulis adalah dalam tulisan jawi bertulis tangan.
8. Kemudian dicetak -guna kaedah cap batu.
9. Johor terkenal pusat pengajian ilmu agama Islam ketika Makam Tauhid menjadi pusat pemerintahan Johor.
10. Tradisi ini diteruskan hingga ke Riau.
11. Di antara karya yang dihasilkan :
i. Tuhfat al Nafis
ii. Salsilah Melayu dan Bugis dan Sekelian Raja-rajanya,
iii. Hikayat Johor serta Pahang,
iv. Peringatan Sejarah Negeri Johor,
v. Aturan Setia Bugis dan Melayu,
vi. Syair Sultan Mahmud Lingga,
vii. Kitab Pengetahuan Bahasa
viii. Bustanul Katibin Lissubyanil-mutaalimi.
(4) Kemerosotan kerajaan Johor
a) Perang Johor-Jambi
1. Jambi di pantai timur Sumatera adalah jajahan Johor.
2. Abad 17, Jambi muncul sebagai kuasa politik dan ekonomi yang baru di Selat Melaka.
3. Jambi menyaingi Johor dalam perdagangan.
4. Jambi cuba dapatkan kebebasan daripada Johor.
5. Jambi meminta bantuan Belanda untuk menyerang Johor.
6. Jambi menyerang Johor lama dan Batu Sawar.
7. Perang menjejaskan perdagangan Johor.
8. Sultan Alauddin Riayat Shah III berundur dan bersemayam di Pahang.
9. Keadaan Johor yang tidak selamat menyebabkan jajahan takluk Johor membebaskan diri daripada pengaruh Johor.
10. Laksamana Tun Abdul Jamil mengalahkan Jambi dengan bantuan askar upahan Bugis.
11. Kejayaan menyebabkan beliau dianugerahi gelaran Paduka Raja.
12. Beliau sangat berkuasa sehingga melantik anak-anaknya
untuk memegang jawatan kanan dalam kerajaan seperti Temenggung, Sri Bija
Diraja dan Sri Amar Diraja.
b) Perebutan kuasa.
1. Laksamana Tun Abdul Jamil – pembesar berpengaruh di Johor.
2. Laksamana Tun Abdul Jamil ambil alih tugas Bendahara sebagai pelantik dan pemangku raja.
3. Laksamana Tun Abdul Jamil lantik menantunya menjadi sultan Johor dengan gelaran Sultan Ibrahim Shah.
4. Beliau tidak disenangi oleh Bendahara Tun Habib Abdul Majid (pembesar Johor paling kanan).
5. Laksamana Tun Abdul Jamil melantik cucunya Sultan Mahmud Shah II yang berusia 10 tahun menjadi sultan Johor.
6. Anak beliau iaitu bekas permaisuri Sultan Ibrahim dilantik menjadi pemangku raja
7. Bendahara Tun Habib Abdul Majid yang sepatutnya menjalankan tugas sultan berasa tidak puas hati.
8. Persengketaan antara kedua-dua pembesar menjejaskan kestabilan politik Johor.
9. Apabila Laksamana Tun Abdul Jamil meninggal dunia, Bendahara Tun Habib Abdul Majid mendapatkan semula kuasanya
10. Selepas Bendahara Tun Habib Abdul Majid meninggal dunia,
anaknya Tun Abdul Jalil menggantikan tempatnya sebagai bendahara
c) Perebutan takhta
1. Sultan Mahmud Shah II sultan yang zalim
2. Baginda dibunuh oleh pembesarnya.
3. Peristiwa pembunuhan dikenali ‘Sultan Mahmud Mangkat Dijulang’.
4. Baginda tidak meninggalkan zuriat,
5. Bendahara Tun Abdul Jalil dilantik menjadi sultan Johor bergelar Sultan Abdul Jalil Riayat Shah IV.
6. Perlantikan memulakan kesultanan Johor keturunan bendahara.
7. Raja Kechil dari Siak tidak berpuas hati kerana mendakwa dirinya anak Sultan Mahmud Shah II.
8. Raja Kechil menyerang Johor dengan bantuan tentera Minangkabau.
9. Orang Laut mempercayai dakwaan Raja Kechil dan
menyokongnya sebagai bukti taat setia kepada kesultanan Johor keturunan
sultan Melaka.
10. Raja Kechil mengisytiharkan dirinya sebagai sultan Johor dengan gelaran Sultan Abdul Jalil Rahmat Shah.
d) Penglibatan Bugis di Johor
1. Apabila Makasar dikuasai Belanda, ramai orang Bugis diusir
2. lima orang anak raja Bugis bersaudara
i. Daeng Perani,
ii. Daeng Menambun
iii Daeng Merewah,
iv. Daeng Chelak
v. Daeng Kemasi
3. Mereka menjadi tentera upahan yang berani.
4. Raja Sulaiman (putera Sultan Abdul Jalil Riayat Shah
IV) berpakat dgn anak raja Bugis bersaudara utk mengusir Raja Kechil.
5. Raja Kechil berjaya dikalahkan
6. Raja Sulaiman jadi sultan Johor yang baru.
7. Daeng Merewah bergelar Kelana Jaya Putera dilantik jadi Yamtuan Muda Riau.
8. Daeng Menampok dikurniakan gelaran Raja Tua.
9 Pakatan Melayu Johor dan Bugis tidak bertahan lama
kerana Bugis terus inginkan hak melantik sultan Johor mengikut pilihan
mereka.
10. Orang Melayu merasakan kuasa sultan dan pembesar Melayu semakin lemah.
11 Bugis kukuhkan kuasanya dgn menggalakkan perkahwinan antara anak Bugis dengan anak raja dan anak pembesar Melayu.
12 Anak-anak mereka guna gelaran raja seperti Raja Haji, Raja Ali dan Raja Jaafar.
13. Pembesar Melayu bertindak meminta bantuan Belanda untuk mengusir Bugis daripada Riau pada tahun 1784
14. Memberi peluang kepada pembesar Melayu utnuk kembali menguasai pemerintahan.
15. Tahun 1802, persaingan Melayu dan Bugis berlaku kembali apabila orang Bugis kembali ke Riau.
16. Riau dikuasai oleh Bugis.
17. Temenggung Johor bertapak di Pulau Bulang dan menguasai Singapura dan Tanah Besar Johor.
18. Bendahara Johor bertapak di Pahang.
19. Sultan Johor bersemayam di Lingga.
20. Orang Laut berpecah dan mengikut pembesar Melayu.
21. Orang Laut yang taat kepada kesultanan Melayu menjauhkan diri daripada sultan dan pembesar.
22. Membawa kepada perpecahan dalam kerajaan Johor.
e) Pengaruh Syarikat Hindia Timur Belanda (VOC)
1. Syarikat Hindia Timur Belanda (VOC) bertapak di Betawi, Jawa.
2. VOC memulakan hubungan perdagangan di pelabuhan Batu Sawar
3. VOC bimbang dengan penguasaan Bugis di Johor mengancam kedudukannya di Melaka.
4. Belanda dan Bugis berperang beberapa kali di Teluk Ketapang dan Riau.
5. Belanda mengalahkan Bugis
6. Belanda melantik David Ruhde menjadi gabenor Belanda di Riau.
7. VOC bertindak mengusir orang Bugis.
8. Persengketaan Belanda dan Bugis memberi kesan buruk kepada kerajaan Johor.
9. Belanda yang berada di Betawi dan Melaka mencari peluang menguasai Johor.
10. Apabila Belanda berjaya menguasai Riau, Belanda menghapuskan jawatan sultan dan Yamtuan Muda.
(5) Rumusan
1. Johor menjadi lemah dan berpecah
2. Perebutan kuasa antara pembesar menimbulkan kacau-bilau
3. Campurtangan kuasa luar dalam pemerintahan Johor menimbulkan pelbagai masalah sehingga kejatuhan kerajaan Johor.
BAB 8 : KERAJAAN NEGERI-NEGERI MELAYU
(1) Kerajaan Melayu yang tua
- kerajaan yang wujud sebelum zaman Kesultanan Melayu Melaka seperti Kedah, Pahang dan Perak
a) Kedah
1. Asal usul nama Kedah :
i. Orang Cina panggil Kedah – Cheh-Cha.
ii. Pedagang India – Kedah sebagai Kataha, Kalagam atau Kadaram
iii. Pedagang Arab – Kedah sebagai Kalah atau Kalah Bar.
iv. Orang Siam – daratan Kedah sebagai Sai.
2. Menurut Hikayat Merong Mahawangsa,
i. Kedah wujud pada abad ke-7.
ii. Raja Kedah pertama – Merong Mahawangsa memeluk Islam
iii. guna nama Sultan Muzaffar Shah.
3. Menurut Al-Tarikh Salasilah Negeri Kedah,
i. Maharaja Derba Raja memeluk Islam
ii. Guna nama Sultan Muzaffar Shah.
4. Sultan Muzaffar Shah bahagi Kedah kepada tiga pusat pentadbiran :
i. Kota Palas
ii. Langkawi
iii. Kota Ulu.
5. Kota Setar jadi pusat pentadbiran yang baru
6. Perlis pada asalnya ialah wilayah Kedah.
i. mewujudkan pemerintahan sendiri
ii. Raja Perlis 1- Sultan Husain Jamalulail.
7 Kedudukan Kedah strategik menarik minat pedagang dari Arab, Parsi, India, Sri Lanka, China dan Barat.
8. Kedah hadapi cabaran kuasa luar.
9. Kedah bersahabat dengan Siam.
10. Kedah hantar bunga emas ke Siam
11. Apabila Kedah diserang Acheh, sultan Kedah berundur ke Perlis dan meminta bantuan Siam.
12. Apabila kerajaan Siam di Ayuthia ditawan Burma, Kedah menjalin persahabatan dgn Burma.
13. Pada kurun ke-18, politik Kedah tidak stabil.
14. Kedah diancam oleh Siam
15. Berlaku perebutan takhta
16. Kedah minta bantuan Inggeris bagi menghadapi ancaman Siam.
17. Hubungan baik Inggeris dan Kedah menyebabkan Siam menyerang Kedah.
18. Sultan Kedah, pembesar dan pengikutnya berundur ke Pulau Pinang.
19. Kedah menyerang balas Siam di Kedah dan memerdekakan Kedah.
20. Hubungan Kedah dan Siam mula berbaik.
21. Kedah terkenal sebuah pelabuhan entreport.
22. Kedah amalkan Undang-undang Laut Melaka
23. Pengenalan sistem sukat dan mata wang memudahkan perdagangan.
25. Permuafakatan dengan negara jiran meningkatkan kemajuan dan kemakmuran Negara.
b) Perak
1. Asal-usul nama :
i. Nama Perak dikaitkan dgn logam perak.
ii. Sejarah Perak tulisan A.
Halim Nasir - nama Perak sempena nama Sg Perak di Chegar Galah yg
terdapat ikan berwarna putih spt perak.
2. Menurut sejarah Melayu dan Salasilah Perak :
i. Kesultanan Perak diasaskan
ii. Tun Saban hadap Sultan Mahmud Shah - memohon putera baginda dirajakan di Perak.
iii. Raja Muzaffar putera
Sultan Mahmud Shah dihantar ke Perak berserta alat kebesaran negeri
iaitu Cura Si Manjakini.
iv. Raja Muzaffar ditabalkan sebagai sultan Perak pertama – Sultan Muzaffar Shah.
v. Pusat pemerintahan di Tanah Abang.
3. Perak terkenal dgn perdagangan bijih timah sejak zaman kerajaan Beruas dan Manjung.
4. Kekayaan bijih timah menyebabkan kuasa luar ingin menguasai Perak
5. Acheh menawan Perak dan jadikannya negeri naungan.
6 Belanda kepung Perak dan memaksa sultan Perak menandatangani perjanjian dengan VOC.
7. Perak bersetuju menjual bijih timah kepada Belanda dalam perjanjian ini.
8. Perjanjian antara Sultan Iskandar Zulkarnain dengan Thomas Acheppers.
9. Ketika Sultan Mansor Shah di Melaka, Bendahara Megat Terawis tentukan sempadan Siam dan Perak.
10. Penentuan sempadan memudahkan pembesar Perak memungut cukai.
11 Cukai daripada lombong bijih timah di Klian Intan
(diusahakan oleh orang Reman dari Siam) menjadikan negeri Perak kaya.
12. Siam menyerang Perak beberapa kali.
13. Perak tewas.
14. Perak hantar bunga emas setiap tahun kpd Siam.
15. Perak membenarkan orang Siam membeli bijih timah dengan tidak membayar cukai.
16. Tindakan Siam tidak terhasil apabila British melibatkan diri melalui Perjanjian Low di Perak.
17. Harus berbangga dengan kekayaan hasil bumi negeri Perak.
18. Bersyukur kerana dikurniakan negara yang mempunyai semulajadi yang digunakan untuk kesejahteraan rakyat.
c) Pahang
1. Asal usul nama :
i. Menurut rekod China, orang Cina mengenali Pahang sebagai Phang atau Pahangh.
ii. Penulis China iaitu Chao Ju-Kua mencatatkan Pahang sebagai Pong Fong yang dikatakan bernaung di bawah Palembang.
iii. Orang Arab mengenali Pahang sebagai Fahan.
iv. Menurut cerita tradisi
Melayu, nama Pahang diambil sempena nama pokok Mahang yang tumbang
merentasi Sungai Pahang di Kampung Kembahang.
v. Menurut buku sejarah Melayu, Pahang dikenali sebagai Pura.
2. Ketika Melaka diperintah oleh Sultan Mansor Shah,
baginda menabalkan putera baginda iaitu Sultan Muhammad Shah menjadi
sultan Pahang.
3. Bermulanya sultan Pahang berketurunan kesultanan Melaka.
4. Tahun 1641 hingga 1673, Pahang diperintah oleh Yamtuan
Muda Johor iaitu Raja Bajau. Ini menandakan berakhirnya keturunan
sultan Melaka memerintah Pahang.
5. Berlakunya perpecahan kerajaan Johor, – Pahang diletakkan di bawah penguasaan Bendahara Johor.
6. Bendahara Wan Ahmad merampas kuasa daripada Bendahara Tun Mutahri.
7. Bendahara Wan Ahmad menjadi sultan Pahang – gelaran Sultan Ahmad al-Muadzam Shah.
8. Menurut catatan Portugis dan China, Pahang menghasilkan beras, bijih timah dan hasil hutan.
(2) Kerajaan Melayu yang baru
- kerajaan yang wujud selepas zaman Kesultanan Melayu Melaka seperti Terengganu, Kelantan, Selangor dan Negeri Sembilan.
a) Kelantan
1. Asal usul nama
i. Sejarawan China – Shen-Yau dari Dinasti Tang mencatatkan nama Kelantan sebagai Ho-lo-tan atau Kuo-lo-tan.
ii. Menurut Gerini, nama
Kelantan berasal dari gabungan perkataan ‘kolam’ bermaksud tanah dan
perkataan ‘autam’ bermaksud sempadan. Gabungan perkataan itu menjadi
Kolantam yang akhirnya menjadi Kelantan.
2. Kelantan pada asalnya diperintah oleh beberapa orang raja di daerah berasingan.
3. Apabila Long Yunus menjadi Raja Kelantan, masyarakat Kelantan bersatu.
4. Raja Long Yunus pindahkan ibu kotanya dari Kota Kubang Labu ke Kota Bharu.
5. Kelantan hadapi pertikaian dgn sultan Terengganu
6. Terengganu menyerang Kelantan.
7. Terengganu dapat bantuan daripada tentera Patani.
8. Selepas kemangkatan Long Yunus, – digantikan puteranya Long Muhammad.
9. Long Muhammad menyerang balas dari Ulu Kelantan
10. Berjaya membebaskan Kelantan daripada pengaruh Terengganu.
11. Baginda mengisytiharkan dirinya sebagai Sultan Muhammad I.
12. Bagi mengelakkan serangan luar , Sultan Muhammad I menjalin hubungan dengan Siam.
13 Kelantan hantar bunga emas kepada Siam setiap tiga tahun
sekali dan Siam membalasnya dengan memberi hadiah yang berharga.
14. Kesannya Terengganu tidak lagi bermusuh dengan Kelantan.
15. Menurut catatan Rentse, Kelantan terletak di laluan perdagangan ant Timur dan Barat.
16. Kuala Sg Kelantan menjadi tempat persinggahan pedagang sebelum ke Teluk Siam, Kemboja dan China.
17. Kelantan mengeluarkan wang emas yang dinamakan dinar dan wang pitis.
18 Negeri Kelantan dikenali ‘Negeri Cik Siti Wan Kembang’.
19. Perpecahan semasa sendiri akan memudahkan campur tangan kuasa luar.
20. Perpaduan benteng utama mengelakkan negara kita daripada dijajah oleh kuasa luar.
b) Terengganu.
1. Asal-usul nama :
i. Menurut Sultan Umar – nama Terengganu berasal dari perkataan taring anu, anu merujuk kepada sebutan sebagai harimau.
ii. Menurut catatan Cina, Wang Ta Yuan nama Terengganu disebut sebagai Tong Ya Nong dan Teng Ya Nung.
2. Kerajaan Terengganu muncul apabila Tun Zainal Abidin
Paduka Maharaja daripada keluarga Bendahara Pahang dilantik menjadi raja
Terengganu
3. Baginda bergelar Sultan Zainal Abidin I.
4. Baginda dilantik oleh Sultan Sulaiman (sultan Johor) kerana hubungan persaudaraan dengan sultan Johor.
5. Zaman kegemilangan Terengganu – semasa pemerintahan Sultan Mansor Shah I (sultan Terengganu ke-2).
6. Terengganu menjadi pelabuhan pedalaman terpenting di kepulauan Melayu.
7. Sultan Mansur Shah I melibatkan diri dalam perdagangan.
8. Baginda turut melantik wakil-wakilnya menjaga urusan perdagangan.
9. Barang dagangan ialah lada hitam, emas dan bijih timah.
10. Terengganu jalin hubungan dengan Siam
11. Hubungan berterusan apabila Siam meminta bantuan Terengganu menyerang Raja Ligor.
12. Ia dipersetujui oleh Sultan Mansor Shah I.
13. Sultan Mansor Shah I hantar bunga emas ke Siam sebagai tanda persahabatan.
14. Siam anggap Terengganu mengakui ketuanan Siam.
15. Sultan Omar – raja yang berpegang kuat pada ajaran agama Islam
16. Terengganu – negeri terawal yang menerima agama Islam.
17. Abad ke-13, tembaga purba bertulisan ayat al-Quran ditemui di Terengganu.
18. Prasasti Terengganu bertarikh 702 Hijrah atau 1303
masihi menyebut tentang sepuluh darma atau undang-undang khususnya hukum
jenayah Islam ditemui.
19. Pengurusan cemerlang berkait rapat dengan ketegasan dalam menegakkan kedaulatan negara.
c) Selangor
1. Asal usul nama – sempena nama Sungai Selangor.
2. Pada awalnya, pemerintahan berasaskan kampung-kampung kecil yang berajakan kerajaan Melayu Melaka.
3. Ketika zaman Kesultanan Melayu Melaka, daerah wujud di
Selangor seperti Jeram, Klang, Langat dan Selangor (Kuala Selangor).
4. Daerah daerah ini terletak di bawah jajahan kerajaan Melaka.
5. Ketika pemerintahan Sultan Muzaffar Shah Melaka, Tun Perak dilantik sebagai penghulu Klang.
6. Kurun ke-17, orang Bugis mendiami kawasan di Klang dan Kuala Selangor.
7. Klang pada masa itu di bawah kuasa Orang Besar Klang
yang bergelar To’ Engku Klang (berasal daripada keturunan sultan Johor
yang berketurunan Bendahara.)
8. Orang Besar Klang hadiahkan cap mohor kepada Yamtuan Selangor untuk mentadbir kawasan Sungai Selangor.
9. Kurun ke-18, kedudukan Bugis kukuh apabila Raja Lumu
ditabalkan oleh Sultan Mahmud (sultan Perak) menjadi sultan Selangor
bergelar Sultan Salehuddin Shah.
10. Masa pemerintahan Sultan Ibrahim Shah (pengganti Sultan Salehuddin Shah), Selangor menjadi pengeluar bijih timah.
11. Belanda ingin menakluki Selangor
12. Belanda menyerang Sultan Ibrahim Shah di Kuala Selangor
13. Sultan Ibrahim Shah berundur ke Hulu Langat, Bernam dan Pahang.
14. Dengan bantuan Pahang, Sultan Ibrahim mendapatkan semula Kuala Selangor.
15. Belanda mengepung Kuala Selangor.
16. Sultan Ibrahim meminta bantuan Perak
17. Perak menandatangani perjanjian kerjasama antara Selangor dan Perak.
18 Selepas kemangkatan Sultan Ibrahim Shah, Sultan Muhammad Shah menjadi sultan.
19. Iktibar dari sejarah negeri Selangor – setiap usaha yang dilakukan secara gigih pasti mencapai kejayaan.
20. Permuafakatan dan perundingan perlu diamalkan bagi mencapai matlamat.
d) Negeri Sembilan
1. Asal-usul nama :
i. Negeri Sembilan terdiri daripada 9 buah daerah atau luak
2. Daerah tersebut ialah :
i. Sungai Ujong
ii. Rembau
iii. Jelebu
iv. Johol
v. Ulu Muar
vi. Inas
vii. Gunung Pasir
viii. Terachi
ix. Jempul.
3. Kemajuan Melaka menarik minat orang Minangkabau ke Tanah Melayu.
4. Mereka menetap di Naning, Sungai Ujong dan Rembau.
5. Mereka menunjukkan taat setia mereka kepada sultan Melaka kerana sultan Melaka berasal dari Melayu-Jambi.
6. Sebelum kedatangan orang Minangkabau, telah wujud empat daerah kepunyaan penduduk asli iaitu :
i. Sungai Ujong,
ii. Klang,
iii. Jelebu
iv. Johol.
7. Keempat-empat daerah adalah dibawah penguasaan kerajaan Melaka.
8. Selepas kejatuhan Melaka, Bugis mendirikan kesultanan Bugis di Selangor.
9. Peristiwa ini menyebabkan suasana tidak aman berlaku di Negeri Sembilan.
10. Keadaan mendorong penghulu-penghulu di Negeri Sembilan
memohon kepada sultan Johor seorang putera raja untuk mentadbir negeri
mereka.
11. Johor memberi kuasa kepada penghulu-penghulu tersebut mendapatkan anak raja dari Pagar Ruyong iaitu Raja Melewar.
12. Raja Melewar ke Siak dan Johor untuk meminta izin memerintah Negeri Sembilan.
13. Raja Melewar ditabalkan sebagai Yamtuan.
14. Amalan melantik pembesar dari Pagar Ruyong berakhir selepas Raja Lenggang menjadi Yamtuan Besar
15. Negeri Sembilan adalah pengeluar bijih timah, beras dan hasil hutan.
16. Keamanan sesebuah negeri dapat dicapai apabila keputusan dibuat secara muafakat.
(3) Rumusan
1. Pembentukan kerajaan Melayu memberi iktibar bahawa proses pembinaan sesebuah negara bukanlah proses yang mudah.
2. Pengorbanan, perjuangan, semangat jati diri dan kegigihan penting untuk negara.
BAB 9 : WARISAN KESULTANAH MELAYU
(1) Sistem pemerintahan negeri Melayu
a) Pentadbiran peringkat negeri
1. Sultan lambang kedaulatan negeri.
2. Sultan miliki kesempurnaan,kebolehan, keistimewaan
3. Kedaulatan melalui kemampuannya melaksanakan undang-undang dengan adil.
4. Kedaulatan jamin keamanan, kesetiaan dan sokongan
5. Unsur kukuhkan kedaulatan sultan – kecemerlangan, keunggulan peribadi dan kepahlawanan sultan
6. Sultan dibantu kerabat diraja & pembesar
7. Kedaulatan diperkukuh dgn alat kebesaran.
8. Cap mohor diraja – alat kebesaran – mengesahkan arahan dan lambang surat rasmi kerajaan.
9. Alat kebesaran lain – tengkolok atau destar
10. Alat kebesaran tidak boleh digunakan oleh rakyat
11. Warna kuning pada hiasan
12. Payung putih dikhaskan kepada raja
13. Payung kuning digunakan oleh anak raja.
14. Nobat – alat muzik diraja dalam upacara :
i. pertabalan raja,
ii. kemangkatan raja dan kerabatnya
iii. keberangkatan raja ke balairung seri.
15. Alat muzik nobat terdiri daripada semambu, gong,
nafiri, serunai, dua gendang besar (nakara) dan dua gendang kecil
(tabal).
16. Bahasa dalam/ bahasa istana seperti santap
17. Rakyat dilarang mengguna bahasa dalam
18. Perintah sultan mestilah dilaksanakan.
19. Rakyat yang engkar dianggap derhaka.
20. Rakyat menderhaka akan ditimpa tulah.
b) Pentadbiran peringkat jajahan & daerah
1. Jajahan dan daerah ditadbir oleh pembesar
2. Pembesar dilantik terus oleh sultan.
3. Perlantikan melalui pemberian surat tauliah.
4. Pembesar taat pada sultan.
5. Tugas utama pembesar jajahan dan daerah :
i. jaga keamanan negeri
ii. pertahankan kedaulatan negeri.
iii. serahkan hasil dan cukai kepada kerajaan.
iv. sediakan tenaga kerja.
c) Pentadbiran peringkat kampung
1. Tugas ketua kampung(penggawa/penghulu) :
i. pungut cukai
ii. bekalkan tenaga tentera
iii. kekalkan taat setia masyarakat kampung.
iv. perantara pembesar dan rakyat jelata.
2. Pemimpin kampung lain - golongan agama
3 Tugas golongan agama :
i. penasihat sultan, kadi, mufti
ii. berdakwah,
iii. kendalikan pengajian agama
iv. hasilkan karya agama.
v. menjadi imam, khatib, bilal & juru nikah.
4. Golongan magis :
i. seperti bomoh dan pawing
ii. mahir di bidang perubatan.
iii. berkebolehan menyembuhkan penyakit
iv. mengetahui khasiat akar kayu dan herba.
v. menjadi pemimpin masyarakat kampung.
(2) Sistem pemerintahan Negeri Sembilan
a) Adat Perpatih dan Adat Temenggung
1. Berasal dari Sumatera.
2. Datuk Perpatih Nan Sebatang mengasaskan Adat Perpatih di Pagar Ruyong, Sumatera.
3. Adat perpatih dilaksanakan apabila orang Minangkabau
berhijrah ke Tanah Melayu dan menetap di Naning & Negeri Sembilan.
4. Datuk Ketemenggungan – asaskan Adat Temenggung. di Palembang, Sumatera.
5. Adat Ketemenggungan dibawa ke Tanah Melayu setelah keturunan raja Palembang datang ke Melaka.
6. Adat Temenggung diamalkan di semua negeri di Malaysia kecuali Naning dan Negeri Sembilan.
7. Orang yang mahir dalam mentafsir dan melaksanakan hukum undang adat ialah ketua adat.
b) Sistem pemerintahan Negeri Sembilan
1. Pemerintah tertinggi ialah Yamtuan Besar
2. Peranan sama dengan peranan raja Melayu
3. Undang ialah ketua segala luhak atau luak.
4. Empat luak diperintah oleh Undang iaitu Sungai Ujong, Jelebu, Johol dan Rembau
5. Luak lain diperintah oleh Penghulu.
6. Tugas Undang – memilih Yamtuan Besar.
7. Lembaga ialah ketua suku atau waris.
8. Peranan Lembaga :
i. pilih Undang
ii. jaga keselamatan dan keamanan
iii. selesaikan pertelingkahan antara suku
iv. kendalikan pembahagian harta pusaka
v. perantara anggota sukunya dengan Undang.
9. Buapak ialah ketua Perut
10. Setiap anggota Perut merupakan Anak Buah.
11. Buapak-tmpt rujukan adat dan hukum.
12. Hidup bersuku-suku
13. Setiap suku tersebut dianggap satu keluarga.
14. Pemilihan pemimpin dalam Adat Perpatih :
i. Anak Buah memilih Buapak
ii. Buapak memilih Lembaga.
iii. Lembaga memilih Undang.
iv. Undang memilih Yamtuan Besar.
15. Sistem pemilihan ikut amalan demokrasi.
16. Mempunyai alat kebesaran diraja
(3) Undang-undang adat
1. Peraturan berdasarkan amalan kebiasaan
2. Dihafal secara turun-temurun
(a) Adat Temenggung
1. Pemerintahan bercorak autokratik.
2. Kuasa tertinggi ditangan sultan atau raja.
3. Peranan sultan :
i. ketua pentadbir
ii. ketua agama
iii. simbol kedaulatan
iv. perpaduan rakyat.
4. Sistem kekeluargaan – sebelah ibu dan ayah.
5. Lelaki menjadi ketua keluarga.
6. Nasab keturunan – sebelah bapa.
7. Perkahwinan – hukum syarak (boleh kahwin sepupu).
8. Pembahagian harta pusaka – anak lelaki
9. Hukuman bertujuan memberi pengajaran
10. Sultan melaksanakan hukuman. Pembesar atau penghulu melakukannya sekiranya mendapat mandat.
b) Adat Perpatih
1. Menekankan demokrasi dan permuafakatan.
2. Setiap suku mempunyai wakil
3. Keputusan dibuat bersama.
4. Yamtuan Besar berunding dengan Undang
5. Keluarga sebelah ibu diutamakan kerana jurai ini melahirkan suku.
6. Nasab keturunan – sebelah ibu.
7. Perkahwinan sesama suku dilarang kerana dianggap bersaudara.
8. Perwarisan harta – sebelah ibu kerana anak perempuan menjadi asas kewujudan suku.
9. Hukuman bertujuan untuk pemulihan
10. Undang-undang menyedarkan pesalah supaya tidak mengulang kembali kesilapan.
(4) Undang-undang bertulis
1. Himpunan peraturan, larangan dan adat istiadat dalam bentuk bertulis.
(a) Hukum Kanun Melaka
1. Dokumen undang-undang
2. Mengandungi 44 fasal.
3. Menggariskan hak dan keistimewaan raja
4. Menggariskan peranan raja dan pembesar.
5. Mengandungi unsur Islam – berkaitan jenayah, muamalah, keluarga
(b) Undang-undang Laut Melaka
1. Peraturan pelayaran & perdagangan.
2. Antara kandungannya :
i. tugas pengawal kapal.
ii. Langkah keselamatan dalam kapal.
iii. Tugas anak-anak kapal.
iv. Penyewaan kapal dagang.
3. Kuasa nakhoda menjatuhkan hukuman.
(c) Undang-undang Pahang
1. Digubal masa Sultan Abdul al-Ghaffar Muhaiyuddin
2. Kandungan :
i. adat lembaga negeri,keistimewaan raja& pembesar
ii. Undang-undang jenayah, penderhaka, penzina
iii. undang-undang awam.
d) Undang-undang 99 Perak
1. Berasal daripada Parsi.
2. Digunakan di Perak
3. Terkandung 99 kesalahan dan hukuman.
4. Kandungannya ialah :
i. syarat memegang jawatan kerajaan seperti sultan, penghulu, khatib dan kadi.
ii. Peraturan adat menghadap & lantik raja.
iii. Hukuman jenayah, undang dan pertanian.
iv. Undang-undang kekeluargaan seperti perkahwinan, perceraian dan zina.
e) Undang-undang Kedah
1. Terbahagi :
i. undang-undang pelabuhan seperti cukai,
ii. peraturan keselamatan pelabuhan
iii. peraturan timbangan dan ukuran.
(5) Kegiatan ekonomi di negeri Melayu
a) Pertanian
1. Tanaman spt padi, sayur-sayuran
2. Pertanian berhampiran sungai – tanahnya subur dan mudah dapat sumber air.
3. Kawasan delta Sungai Kedah dan Kelantan – kawasan utama tanaman padi sawah.
4. Peralatan pertanian – tajak, cangkul, bajak,
tenggala, penggelek, penyisir, pencakar, sabit, ketam padi dan kuku
kambing
5. Kerbau – membajak kawasan tanaman padi.
6. Petani membina empangan. Contohnya Terusan Wan Mat Saman di Kedah.
b) Perikanan
1. Mahir membuat peralatan perikanan seperti serkap, tangguk, bubu, tanggul
2. Hasil tangkapan diperdagangkan
3. Lebihan hasil dibuat ikan kering, belacan, budu dan keropok.
c) Kraf tangan
1. Memanfaatkan sumber semula jadi seperti daun mengkuang, daun pandan, dan nipah.
2. Sumber semula jadi dijadikan tikar, bakul
3. Menenun songket dan hasilkan seni tekat.
4. Membuat senjata seperti keris.
5. hasilkan perhiasan daripada emas dan perak
d) Perlombongan
1. Kaya dgn bijih timah & emas.
2. Melombong kerja tradisi orang Melayu.
3. Bijih timah terdapat di :
i. Lembah Kinta
ii. Larut
iii. Dinding dan Beruas di Perak
iv. Sungai Linggi & Sungai Ujong
v. Sungai Bernam, Sungai Selangor dan Sungai Klang di Selangor.
4. Emas di Pahang, Terengganu dan Kelantan.
5. Guna kaedah mendulang atau melampan dan lombong Siam.
6. Logam bijih timah dijadikan bahan dagangan, mata wang dan perkakas rumah.
7. Emas dan perak – buat barang perhiasan.
e) Sistem percukaian
1. Cukai – bayaran hasil pertanian, perlombongan, perdagangan dan hasil hutan.
2. Cukai menjadi pendapatan pemerintah
3. Sungai – tempat memungut cukai.
4. Cukai labuh batu – cukai yang dipungut di tempat tertentu di sepanjang sungai.
5. Jika cukai dipungut di kuala sungai – dikenali cukai bebas kuala.
6. Cukai dikenakan ke atas barang dagangan yang dibawa masuk melalui pelabuhan.
7. Cukai kepala – cukai kepada rakyat untuk membuat bunga emas (ufti). Diamalkan di Kedah, Kelantan dan Terengganu.
8. Cukai tanaman – cukai dikenakan jika mengeluarkan hasil yang banyak.
9. Cukai – lambang kekuasaan pembesar
f) Sistem serah dan kerah
1. Diamalkan olah masyarakat Melayu.
2 Sistem serah – pemberian hasil tanaman kpd pemerintah.
3 Balasan kpd pembesar yang sediakan tanah
4. Kadar dan nilai serahan bergantung kepada hasil tanaman yang diperoleh
5. Kerah – kerja yang dibuat tanpa diberi upah, misalnya membina istana, kubu
g) Perdagangan
1. Perdagangan - jual beli dan tukar barang.
2. Sultan dan pembesar menjadi pemodal.
3. Sultan memonopoli kegiatan perdagangan.
4. Perdagangan – secara berjaja di pasar atau di luar kawasan pasar.
5. Pusat perdagangan – di pelabuhan seperti Melaka, Kedah, Klang dan Johor Lama.
6. Kegiatan mengumpul hasil hutan untuk tujuan perdagangan dikenali meramu.
h) Tukar barang dan penggunaan mata wang
1. Sistem perdagangan tukar barang (barter) .
2. Kulit siput geweng & siput gerus – mata wang.
3. Kemudian guna mata wang logam daripada bijih timah dan emas.
4. Mata wang logam iaitu kaleng (calains) drp timah digunakan di Melaka.
5. Di Terengganu, wang emas dan kupang (segi lapan), wang syiling keping atau pitis serta jokoh digunakan.
6. Johor – mata wang emas mas dan kupang.
7. Kelantan – wang emas kijang, dinar, kupang dan pohon pitis.
8. Di Negeri Sembilan, Pahang, Selangor dan Perak – mata wang jongkong tampang atau timah
9. Di Selangor – jongkong timah (tampang sebuaya)
10. DiKedah- matawang berbentuk ayam jantan.
i) Timbangan, sukatan dan ukuran
1. Timbangan – ukur berat sesuatu barangan.
2. Alat dacing dan pikul
3. Barangan ditimbang – emas, perak, bijih timah,
4. Sukatan mengukur isipadu sesuatu benda.
5. Alat yang digunakan – kaul, cupak, gantang
6. Barang yg disukat – beras, bijih timah, rempah,
7. Di Kedah, unit relung mengukur keluasan tanah
8. Ukuran anggota badan – sejengkal, sehasta.
10. Masyarakat Melayu mengukur jarak antara kampung dengan
kampung lain berdasarkan tempoh masa berjalan atau berkayuh sampan
melalui sungai seperti sepelaung, setanak nasi
j) Pengangkutan
1. Jenis pengangkutan air – jalur, kolek, perahu,
2. Denai penarikan :
i. perahu ditarik untuk sampai ke sungai
ii. hubungkan Pahang dengan Melaka.
iii. masa perjalanan menjadi singkat.
3. Gajah, kerbau, lembu – mengangkut barangan.
4. Sungai menjadi jalan pengangkutan utama
(5) Sosiobudaya
1. Dibahagikan beberapa lapisan sosial dan hierarki kedudukan.
2. Kedudukan individu berubah melalui 2 cara.
i. taraf sedia – pertukaran tugas atau pekerjaan tanpa menjejaskan taraf sosialnya.
ii. taraf pencapaian –
berubah ke lapisan lebih tinggi kerana kebolehan istimewa atau khidmat
baktinya kpd pemerintah.
a) Struktur masyarakat gol pemerintah
1. Kumpulan pemerintah terdiri daripada :
i. raja atau sultan
ii. keluarga dan kaum kerabatnya
iii. pembesar
iv. Ulama
v. pendeta.
2. Sistem penggantian raja berbeza antara satu negeri dengan negeri Melayu yang lain
3. Perak menggunakan sistem giliran.
4. Raja dibantu oleh kaum kerabatnya.
5. Kerabat diraja jadi pembesar didaerah/raja di jajahan.
6. Golongan pembesar (pentadbir) :
i. bantu sultan.
ii. Arah rakyat melakukan kerja awam
iii. Jawatan pembesar disandang secara monarki dan dilantik sendiri oleh raja atau sultan.
iv. Cthnya: jwt Laksamana oleh keluarga Hang Tuah.
7. Kumpulan ulama :
i. ulama tempatan dan luar negeri.
ii. bantu mendidik rakyat berakhlak mulia.
iii. menjadi penasihat raja
iv. sebagai guru agama, kadi atau imam.
8. Golongan pendeta :
i. pakar dalam ilmu pengetahuan.
ii. mahir bidang salasilah raja, kesusasteraan, kebudayaan, dan adat istiadat Melayu.
iii. menjadi pakar rujuk sultan & masyarakat.
b) Struktur masyarakat golongan diperintah
1. Golongan diperintah terdiri daripada :
i. golongan merdeheka
ii. hamba
2. Golongan merdeheka – rakyat biasa yang bermastautin tetap dan orang asing.
3. Rakyat biasa menjadi pedagang, petani, tukang ukir,
pembuat senjata, penghibur raja, pelakon sandiwara, pawang, bomoh.
3. Rakyat asing menjadi askar upahan, pedagang dan pelombong.
4. Golongan hamba – paling bawah sekali.
5. Hamba raja, hamba berhutang dan hamba biasa.
6. Hamba buat kerja pertanian, perlombongan dan pertahanan.
c) Gaya hidup golongan bangsawan
1. Gaya hidup raja – diamalkan di istana
2. Gaya hidup pembesar - di luar istana.
3. Golongan bangsawan terdiri daripada raja, kaum kerabat dan pembesar
4. Golongan bangsawan amalkan adat-istiadat, bahasa dan cara berpakaian yang tersendiri.
5. Dalam upacara pertabalan sultan Melaka :
i. Bendahara duduk berhampiran singgahsana.
ii. Laksamana dan Sri Bija Diraja bawa pedagang kerajaan.
6. Alat-alat kebesaran dibawa bersama – keris panjang, cogan, tepak, ketur, tempat bara dan kitab al-Quran
7. Dalam upacara kemangkatan raja :
i. jenazah baginda akan disempurnakan mengikut hukum agama Islam
ii. Bendera kuning akan diturunkan dan diganti dengan bendera putih.
iii. Tembakan meriam akan dilepaskan bagi menghebahkan kepada rakyat.
iv. upacara perlantikan raja yang baru
8. Dalam upacara menjunjung duli :
i. dilakukan oleh pembesar sebagai tanda taat setia.
ii. dilakukan di balairung seri ketika menghadap dan menyembah raja.
iii. Semasa menghadap raja, menggunakan istilah patik dan tuanku.
iv. dilarang menggunakan bahasa dalam
v. mestilah bertanjak, berpancung dan kerisnya hendaklah diselitkan di hadapan.
vi. Orang yang menghadap dilarang memakai kain nipis yang dipanggil kasa.
9. Upacara menyambut tetamu atau utusan :
i. sambutan dibuat berdasarkan kedudukan negara utusan sama ada setaraf atau tidak
ii. Jika taraf negara lebih
rendah , maka alat kebesaran dan peralatan sambutan kurang berbanding
dengan negara setaraf.
10. Dari segi pakaian diraja, pakaian diraja – dibuat guna emas dan dihiasi permata.
11. Alat perhiasan – pending, dokoh, benkung dan keris.
12. Gaya hidup bangsawan melambangkan status lebih tinggi serta membezakannya dengan rakyat biasa.
d) Gaya hidup golongan rakyat
1. Diamalkan di luar istana.
2. Nilai murni seperti gotong-royong.
3. Di utara Sem. Malaysia, amalan gotong royong dinamakan berderau atau berseraya.
4. Amalan menghormati jiran :
i. Jiran dianggap keluarga terdekat.
ii. Menghormati jiran
5. Menghormati orang lebih tua :
i. dipanggil pangkat seperti pak long, pak ngah dan pak lang.
ii. mencium tangan orang yang lebih tua.
iii. membongkokkan badan dan berjalan dengan tertib di hadapan atau belakang orang yang lebih tua.
6. Amalan budaya ziarah-menziarahi. :
i. Tetamu memberi salam dan dijawab oleh tuan rumah.
ii. Tuan rumah mempersilakan tetamu masuk, lalu dihamparkan tikar
iii. Tepak sirih disorongkan dan makan minum dihidangkan.
iv. Sebelum makan, mereka membasuh tangan dan membaca doa, tangan kanan digunakan untuk menyuap makanan.
v. Ketika makan, mereka kurang berbual atau ketawa kerana dianggap tidak sopan.
7. Amalan mementingkan perpaduan, tolong-menolong
e) Kegiatan masa lapang
1. Bangsawan dan rakyat- aktiviti seperti bermain sepak raga, catur, senjata, bersilat, menunggang kuda.
2. Di istana raja, golongan penghibur seperti :
i. tukang cerita
ii. penyair
iii. Penyanyi
iv. ahli muzik
3. Muzik dan tarian yang dipersembahkan – tarian Asyik dan tarian Mak Yong.
4. Rakyat mengisi masa lapang dengan bermain layang-layang, bermain gasing, bersilat, bercerita, berpantun
5. Aktiviti masa lapang memupuk persefahaman dan menajamkan fikiran.
f) Karya persuratan
1. Karya persuratan - melalui tulisan jawi.
2. Karya persuratan ialah bidang agama seperti fikah, usuluddin,
3. Karya lain seperti karya kesusasteraan, ketatanegaraan, sejarah,
4. Contoh karya – Misa Melayu, Sejarah Melayu, Syair
Sultan Ahmad Tajiddin, Nazam Kamzul la, Tuhfat al-Nafis dan Kitab
al-Darr al Manzum.
5. Karya persuratan-tambah ilmu pengetahuan.
g) Sastera lisan
1. Sastera lisan disampaikan oleh tukang cerita sambil bermain alat muzik seperti gendang
2. Sastera lisan memberi hiburan dan memberi nasihat.
3. Antara sastera lisan :
i. cerita penglipur lara seperti Hikayat Raja Muda, Hikayat Malim Deman dan Hikayat Anggun Cik Tunggal
ii. cerita jenaka – Lebai Malang, Pak Kaduk, dan Si Luncai.
iii. cerita binatang – Sang Kancil dan Harimau, Pelanduk dan Buaya, serta Kura-kura dan Arnab.
iv. cerita dongeng - Puteri Sa’dong, Tasik Dayang Bunting, dan Cik Siti Wan Kembang.
h) Kesenian rakyat
1. Antara kesenian rakyat – kesenian muzik, seni tari, seni suara, seni ukir, seni bina,seni mempertahankan diri.
2. Kegiatan seni mempamerkan bakat dan nilai mutu seni yang tinggi.
3. Kegiatan seni berkumpulan membentuk masyarakat bersatu padu.
4. Seni muzik – Hadrah, gamelan, rebana ubi, seruling, kompang, nafiri dan gong.
5. Seni tari – joget, inang, zapin, kuda kepang, asyik.
6. Seni suara atau lagu – endoi atau dendang Siti Fatimah, ulit anak, nazam, marhaban, nasyid
7. Seni bina :
i. Rumah orang Melayu berbumbung panjang, bertebar layer dan tidak berpaku.
ii. Rotan atau akar untuk mengikat persendian, bahagian dalaman rumah dihiasi ukiran bermotif alam semula jadi.
iii. Reka bentuk dipengaruhi
unsur luar.(Di Negeri Sembilan- pengaruh rumah Minangkabau. Di
Kelantan, Terengganu dan Pahang – pengaruh seni bina Siam dan
Majapahit.)
iv. Orang Melayu Johor mendapat pengaruh reka bentuk Belanda.
8. Seni ukir orang Melayu :
i. bijak mengukir tembaga,
ii. memahat dan mengukir pintu
iii. membuat mimbar masjid.
iv. Ukiran – corak ukiran timbul, terbenam dan tembus.
v. Tema ukiran berbentuk daun, bunga dan ayat-ayat al-Quran dengan tulisan khat.
9. Seni tekat :
i. popular dikalangan Melayu.
ii. guna kain baldu untuk dijadikan kain dasar dan disulami dengan benang emas yang berbentuk bunga serta pohon.
iii. Contoh:kipas,bantal & balutan tepak sirih
iv. terkenal di Kelantan, Terengganu dan Pahang.
10. Tenunan :
i. tiga jenis iaitu tenunan biasa, benang ikat celup dan songket.
ii. Corak tenunann berunsurkan tumbuhan, binatang, bunga dan bentuk geometri.
11. Seni mempertahankan diri dan bermain senjata :
i. rakyat mendisiplinkan dirinya
ii. ketahanan diri menghadapi musuh.
i) Adat resam
1. Adat perkahwinan. :
i. Merisik – mengetahui gadis sudah berpunya atau tidak, cincin tanda diberi sebagai tanda setuju.
ii. Meminang – di mana pihak lelaki menghantar rombongan peminangan dgn bawa cincin
iii. Tarikh akad nikah & majlis perkahwinan
iv. Majlis akad nikah – diadakan di rumah pengantin perempuan dan dijalankan oleh juru nikah.
v. Majlis perkahwinan – pengantin bersanding di atas pelamin.
2. Adat menyambut bayi. :
i. Selepas seminggu bayi dilahirkan
ii. Kenduri dan upacara
cukur jambul iaitu mencukur rambut bayi dilakukan sebagai tanda
bersyukur kepada Allah Taala.
iii. Diadakan bacaan berzanji dan marhaban.
iv. Majlis diakhiri dengan bacaan tahlil dan doa selamat.
3. Adat Berkhatan :
i. Bagi kanak-kanak lelaki yang telah baligh (cukup umur)
ii. dilakukan beramai-ramai
iii. kanak-kanak lelaki akan dimandikan dan diarak mengelilingi kampung.
iv. Upacara berkhatan oleh Tuk Mudim.
j) Pendidikan
1. Pendidikan tidak formal :
i. kanak-kanak mempelajari pantang-larang, adat-istiadat dan adab sopan dr ibu bapa/ orang dewasa
ii. dipelajari secara tidak langsung.
iii. Melalui cerita lisan, peribahasa, pantun dan teka-teki.
iv. Berkesan kepada kanak-kanak.
v. kemahiran pertukangan
vi. ilmu perubatan tradisional.
vii. Kemahiran melalui pemerhatian kanak-kanak sendiri.
viii. seni mempertahankan diri.
ix. Kemahiran diwarisi
2. Pendidikan formal :
i. berkembang selepas kedatangan Islam
ii. Pelajari kitab muqaddam dan al-Quran, fardu ain, mengira, menulis jawi, tajwid, rukun Islam
iii. Diadakan di istana, masjid, pondok, madrasah, surau dan rumah guru agama.
iv. Ada melanjutkan pelajaran agama ke Makkah.
3. Pendidikan bertujuan melahirkan individu yang berakhlak mulia, berkelakuan sopan, bertatasusila dan berhemah tinggi.
(6) Rumusan
1. Berbangga dengan warisan Kesultanan Melayu Melaka
2. Harus menghormati dan mematuhi undang-undang.
3. Harus mengamalkan budaya kekitaan
4. Meneruskan dan mempertahankan identiti bangsa.
BAB 10 : SARAWAK
(1) Latar belakang sejarah Sarawak
1. Nama berasal nama Batang Sarawak atau Sungai Sarawak.
2. Kewujudan manusia dijumpai kira-kira 40 ribu tahun dahulu.
3. Buktinya ialah :
i. tinggalan tembikar
ii. kapak, pisau daripada batu
iii. lukisan yang diconteng pada dinding gua.
4. Negeri terawal diduduki oleh manusia.
(2) Pertalian Sarawak dgn Kesultanan Brunei dan Sulu.
1. Ditadbir Kesultanan Brunei sejak abad 15.
2. bahagikan Sarawak kpd unit jajahan.
3. Setiap unit jajahan ditadbir oleh seorang pembesar yang mempunyai kuasa autonomi.
4. Sungai Skrang ditadbir oleh Syarif Sahap
5. Sungai Sarawak (Kuching) ditadbir oleh Pangeran Mahkota.
(3) Masyarakat Sarawak
1. Terbahagi mengikut kawasan penempatan :
i. persisiran pantai
ii. lembah sungai
iii. pedalaman dan tanah tinggi.
2. Kawasan paling padat
penduduk ialah di dataran pantai, lembah sungai di barat Kuching dan
kawasan antara Sungai Kayan dengan Sungai Mukah.
3. Corak penempatan & taburan penduduknya berselera menyebabkan mereka kurang berhubung dgn orang luar
(a) Masyarakat di persisiran pantai.
1. Orang Melayu duduki kawasan Kuching, Simanggang, Sibu, Mukah, Oya, Saribas dan Tanjung Datu.
2. Orang Melanau duduki Lembah Utara Rajang, Mukah, Oya dan Bintulu.
b) Masyarakat di Lembah sungai.
1. Orang Iban tinggal di kawasan Sungai Saribas, Sungai Skrang, Sungai Batang Lupar dan Sungai Rajang.
2. Orang Bidayuh tinggal di Singgai, Sadong, Sungai Kayan.
3. Orang Kenyah tinggal di kawasan Batang Baram, Ulu Batang, Rajah, Balui.
c) Masyarakat di pedalaman.
1. Orang Kelabit tinggal di kawasan Lembah Terusan, Sungai Baram.
2. Orang Penan menduduki kawasan Hutan Baram dan Sungai Rajang.
3. Orang Murut menduduki kawasan kaki bukit dan gunung di utara Sarawak dan di kawasan Sungai Trusan dan Limbang.
(3) Kegiatan sosiobudaya
a) Pendidikan.
1. Penduduk bumiputera menerima pendidikan tidak formal dan formal.
2. Pendidikan tidak formal
melalui cerita lisan yang berkaitan amalan dan kepercayaan
turun-temurun spt cara berburu dan pungut hasil hutan.
3. Pendidikan formal berkaitan agama yang dijalankan di masjid dan sekolah agama.
4. Pendidikan agama Islam – membaca al-Quran dan menulis jawi diajar kepada etnik yang beragama Islam.
5. Pendidikan berkaitan hukum Islam spt cara melaksanakan ibadat diajar oleh guru al-Quran, imam dan lebai.
b) Peraturan dan adat resam.
1. Bagi masyarakat beragama Islam cara hidup dan adatnya berasaskan ajaran Islam,
2. Bagi masyarakat bukan Islam, cara hidup berasaskan warisan turun-temurun
3. Masyarakat bumiputera Sarawak mempunyai tuai rumah – bertanggungjawab menjaga keselamatan dan keamanan
4. Tuai rumah selesaikan masalah perkahwinan, perceraian, peraturan dan perayaan.
5. Dua upacara ditentukan oleh tuai rumah :
i. tarikh Hari Gawai (pesta menuai)
ii. tarikh perayaan ‘Beranyi’.
6. Orang Iban mempunyai tradisi menyimpan pasu, gong dan tempayan yg dipanggil tajau.
7. Tajau diwarisi turun-temurun, bernilai, dianggap suci dan dihormati.
8. Tajau berfungsi sebagai harta simpanan dan diperoleh secara tukar barang.
9. Orang Kayan, Kelabit dan
Kenyah menindik telinga dan menggantung gelang-gelang timah atau
tembaga hingga cuping telinga menjadi lanjut.
10. Menindik telinga gambarkan kecantikan.
11. Jenis anting-anting yang digunakan akan menggambarkan status yang berbeza.
12. Orang Kayan, Kelabit dan Kenyah – amalan melukis tatu pada badan.
13. Orang Melayu Sarawak amalkan peraturan adat resam berasaskan agama Islam.
14. Orang Iban, Bidayuh dan Orang Ulu masih tinggal di rumah panjang.
15. Rumah panjang spt sebuah perkampungan.
16. Tuai rumah menjaga keamanan anak buah.
c) Kebudayaan.
1. Orang Melanau merayakan perayaan Kaul.
2. Ciri-ciri perayaan Kaul :
i. Menjamu ipok yang mengawal laut.
ii. Tujuan perayaan untuk
memperoleh hasil tangkapan yang memuaskan, selamat ketika di laut dan
mengelakkan penyakit.
iii. serahang yang diperbuat
daripada daun buluh dan daun nipah akan dimasukkan bertih, telur ayam,
pulut kuning, kirai (rokok daun) dan sirih.
iv. Serahang inilah yang disediakan untuk menjamu ipok.
3. Orang Iban merayakan perayaan Gawai (Pesta Menuai). :
i. Jenis Hari Gawai – Gawai Burung, Gawai Batu, Gawai Kenyalang dan Gawai Antu
ii. Tarian Ngajat sebagai tanda kesyukuran dalam pesta menuai padi.
4. Di kalangan orang Melayu Sarawak, seni tradisi mereka dinamakan bergendang. :
i. hanya kaum lelaki yang menari.
ii. Kaum perempuan bermain gendang sambil menyanyi dan berpantun.
iii. meliputi permainan muzik, nyanyian, pantun dan tarian.
d) Agama dan kepercayaan.
1. Iban, Murut, Kelabit, Kenyah, Kayan dan Bisaya – amalkan kepercayaan animisme.
2. Orang Melanau yang bukan beragama Islam percaya makhluk ghaib yang dipanggil ipok.
3 Orang Penan dikenali sebagai Penan nomad :
i. amalkan hidup berpindah – randah, apabila berlakunya kematian.
ii. Dilarang menetap kekal di suatu tempat.
iii. Dilarang menebang pokok besar dan melapangkan kawasan hutan.
4 Kepercayaan orang Iban :
i. apabila membuka
penempatan dan mendirikan rumah, kawasan tanah yg ingin didirikan rumah
perlu disemah terlebih dahulu.
ii. percaya kepada petanda lain seperti bunyi burung ketupung dan burung beragai.
iii. Bunyi burung – dikatakan petanda mereka tidak boleh mendirikan rumah di kawasan itu.
(5) Kegiatan ekonomi
a) Sara diri.
1. Menyara hidup dengan :
i. menanam padi huma atau padi bukit
ii. jadi nelayan,
iii. pungut hasil hutan
iv. berniaga kecil-kecilan.
2. Orang Iban, Murut, Kenyah dan Kayan di kawasan pedalaman menanam padi, berburu dan memungut hasil hutan
3. Orang Penan di hulu Sungai Baram dan Sungai Rajang – berburu binatang dengan menggunakan sumpitan.
4. Pekerjaaan orang Melayu :
i. menanam padi sawah dan kelapa
ii. peniaga kecil-kecilan
iii. orang tengah dalam perniagaan.
5. Kegiatan ekonomi orang Melanau :
i. menanam padi sawah
ii. menjadi nelayan.
6. Kegiatan ekonomi orang Bidayuh :
i. menanam padi huma
ii. jadi peladang.
7. Kegiatan ekonomi orang Kelabit :
i. menanam padi sawah
ii. berburu
iii. pungut hasil hutan.
8. Penduduk di pedalaman -pungut hasil hutan
b) Pertanian
1. Padi huma ditanam di tempat tinggal etnik Iban, Bidayuh dan orang Ulu.
2. Padi sawah ditanam oleh orang Kelabit. Terkenal dengan beras jenis bario.
3. Sagu diusahakan oleh orang Melanau, :
i. sagu ini tumbuh di kawasan berpaya
ii. Selepas 10 tahun sagu boleh ditebang
iii. Ripo (isi dalam sagu) dikeluarkan, dijemur hingga kering
iv. diproses sebelum dijadikan tepung sagu yang dikenali sebagai lemantak.
4. Sarawak terkenal sebagai pengeksport sagu.
5. Lada hitam oleh Kedayan dan Murut
6. Sarawak pengeksport lada hitam.
c) Perlombongan
1. Antimoni dan emas bahan galian terpenting
2. Awalnya ditadbir oleh Datu Patinggi Ali.
3. Kaum Bidayuh – kaum aktif dalam kedua-dua perlombongan
4. Orang Cina di Bau, Paku dan Bidi menjalankan kegiatan melombong emas.
d) Perdagangan
1. Kesultanan Melayu Melaka pernah menjalin hubungan perdagangan dengan Sarawak.
2. Barangan Sarawak – lada hitam, halia, kapur barus, sarang burung, emas, permata, ikan
3. Sarawak dikunjungi pedagang
Cina utk dapatkan lada hitam, kapur barus, emas, kayu cendana,
sumbu badak, telur penyu.
4. Pedagang Cina menjual barangan besi, kaca dan pinggan mangkuk di Santubong.
5. Pedagang Cina, Arab, India
dan Kepulauan Melayu membawa barangan tembikar, sutera, barang logam,
kain, barang perhiasan.
BAB 11 : SABAH
(1) Latar belakang sejarah Sabah
1. Gelaran negeri di Bawah Bayu
2. Nama Sabah berasal drp perkataan ‘saba’ -sejenis pisang yang dipanggil pisang saba.
3. orang Bajau memanggilnya pisang jaba.
4. Masyarakat pantai barat Sabah menanam pisang jenis ini sebagai bahan makanan.
(2) Sabah dgn kesultanan Brunei dan Sulu
1. Sebelum abad ke-16, Sabah tidak mempunyai pemerintahan beraja atau organisasi sebuah negeri
2. Dibahagikan kepada tiga :
i. sistem politik kesukuan
ii. sistem politik kesultanan
iii. sistem politik ketua bebas.
3. Sistem politik kesukuan terdapat di daerah pedalaman -didiami Kadazandusun, Murut dan Orang Sungei.
4. Mereka hidup dalam kelompok kecil dan dipisahkan
daripada kumpulan lain oleh bentuk muka bumi seperti banjaran gunung,
bukit-bukau dan sungai.
5. Sistem politik diamalkan di pedalaman walaupun Sabah diperintah oleh Kesultanan Brunei dan Sulu.
6. Sistem politik kesultanan diamalkan di persisiran
pantai barat dan timur Sabah yang ditadbir oleh Kesultanan Brunei dan
Sulu.
7. Abad17, Sabah diikuasai Kesultanan Brunei.
8. Kesultanan Brunei – ada masalah perebutan kuasa
9. Sultan Muyiddin serahkan kawasan timur laut Brunei kepada sultan Sulu kerana pertolongannya menewaskan musuh.
10. Sabah dibahagikan kepada dua kesultanan :
i. Kesultanan Brunei
ii. Kesultanan Sulu.
(2) Masyarakat Sabah
1. Kadazandusun, Bajau, Melayu-Brunei, Murut, Suluk, Orang Sungei, Kedayan dan Bisaya.
a) Persisiran pantai.
1. Orang Melayu-Brunei di kawasan pantai barat Papar, Kimanis, Sipitang.
2. Orang Bajau di pantai barat dan pantai timur spt Kota Belud, Papar, Semporna, Tuaran.
3. Orang Suluk di pantai timur spt Semporna, Lahad Datu, Tawau, Kudat.
b) Lembah pantai
1. Kadazandusun di pantai barat dan pedalaman spt Penampang, Tambunan, Ranau, Papar, Kudat.
c) Pedalaman
1. Murut di Tenom, Persiangan, Keningau dan Rundum.
(3) Kegiatan sosiobudaya
a) Pendidikan
1. Pendidikan tidak formal dipelajari oleh kanak melalui keluarga atau masyarakat.
2. Mempelajari kemahiran – cara memancing, memanjat, berburu, bertukang,
3. Pendidikan formal amat terhad
4. Pendidikan berkaitan agama Islam seperti membaca
al-Quran dan menulis jawi di surau, pondok dan di rumah guru agama.
b) Peraturan dan adat resam.
1. Undang adat penting dalam kehidupan
2. Amalan undang adat seperti babas, sogit, dan kepanasan
dijalankan oleh ketua adat. Bertujuan eratkan hubungan masyarakat.
3. Kadazandusun percaya jika tidak mematuhinya maka
malapetaka seperti wabak penyakit, bencana alam serta kerosakan tanaman
akan berlaku.
4. Undang adat dijalankan dalam amalan pertanian, perkahwinan dan kematian.
5. Dalam adat pertanian – amalan monogit iaitu upacara memuja semangat padi semasa menanam dan menuai padi.
6. Selepas musim menuai, perayaan penting orang Kadazandusun ialah Pesta Menuai.:
i. pesta menuai setiap tahun 30 dan 31 Mei
ii. petani akan datang beramai-ramai.
iii. menjual hasil tanaman mereka di tempat perayaan atau Tamu Besar.
iv. tarian Sumazau dipersembahkan
v. Penari-penari memakai baju hitam yang bersulamkan benang emas
7. Dalam adat perkahwinan kaum Bajau :
i. perkahwinan pada 14 dan 15 hari bulan Hijrah kerana cahaya bulan terang.
ii. Cahaya bulan yang terang menandakan pengantin akan dimurahkan rezeki.
iii. Upacara perkahwinan – Rabu dan Ahad.
iv. acara maglamilami (beramai-ramai) iaitu menjamu selera & menyaksikan hiburan.
8. Dalam adat kematian orang Murut :
i. saudara-mara kaum Murut memukul tiang rumah apabila berlaku kematian
ii. Mayat dibersihkan dan dipakaikan pakaian sebelum dikebumikan.
iii. Mayat dikebumikan dalam posisi duduk.
iv. Mayat dibakar dalam tembikar
v. disimpan dalam rumah selama tujuh hari.
c) Agama dan kepercayaan.
1. Pada awalnya masyarakat mengamalkan pagan dan kepercayaan animisme.
2. Kedatangan agama Islam membawa nilai-Islam kepada Bajau dan Melayu-Brunei.
3. Keadaan tersebut menwujudkan kumpulan etnik yang beragama Islam dan pagan.
4. Kumpulan etnik tersebut mewujudkan sistem ketua di sesebuah kampung atau orang tua di rumah panjang.
5. Bagi etnik beragama Islam, ketuanya berperanan menguatkuasakan hukum agama Islam.
6. Orang Tua menguatkuasakan undang adat di kalangan etnik bukan beragama Islam.
Agama dan kepercayaan Kadazandusun;
1. Mengamalkan kepercayaan animisme.
2. Sebilangan kecil memeluk agama Islam.
3. Tuhan Kinorohingan bersemayam di dunia lain.
4. Percaya setiap orang yang mati rohnya akan pergi ke Gunung Kinabalu
5. Apabila tiba masanya roh itu akan pergi lebih jauh lagi sama ada ke syurga atau neraka.
6. Setiap tahun, mengadakan upacara Magavau selepas menuai padi. Upacara untuk menghormati semangat padi.
7. Pesta Keamatan – tanda kesyukuran kepada Kinorohingan yang memberi hasil padi
8. Upacara semasa Pesta Keamatan ialah pertandingan Ratu Cantik (Unduk Ngadau).
9. Ratu Cantik melambangkan Huminodun yang telah dikorbankan menjadi padi.
10. Bomoh untuk membuang kepanasan dipanggil Bobohizan.
Agama dan kepercayaan kaum Murut
1. mempercayai animisme
2. Gunung Antulai atau Gunung Aru (Gunung Hantu) dianggap sebagai tempat suci.
3. Percayai Aki Kopuno – kuasa yang mencipta segala-galanya.
4. Bomoh mereka yang berhubung dengan kuasa ghaib dipanggil Babalian.
d) Kesenian
1. Tarian Sumazau oleh etnik Kadazandusun :
i. ditarikan ketika pesta menuai, musim perayaan
ii. disertakan pertandingan unduk ngadau atau ratu cantik.
2. Tarian Magunatip oleh etnik Murut :
i. semasa majlis Hari Magavau iaitu memuja semangat padi.
ii. diiringi pukulan gong oleh sepasang penari yang terdiri lelaki dan wanita yang berpakaian tradisi.
iii. Dua orang melagakan alu dan dua orang lagi memegang pangkal alu supaya tidak berganjak dari kedudukannya.
3. Tarian Mangalang oleh etnik Murut
i. ketika menyambut tetamu dari jauh, berpindah rumah dan hari Monggotom (Hari Pesta Menuai Padi).
4. Tarian Limbai oleh etnik Bajau.
5. Alat muzik bumiputera diperbuat daripada buluh. Contoh
alat muzik bas, sompoton, gabang, suling, kulintangan, salun
6. Pembinaan rumah panjang :
i. tempat tinggal orang Murut dan Rungus.
ii. dibuat daripada hasil hutan seperti buluh,
iii. Hidup dalam sebuah keluarga yang besar.
iv. Ketua penghubung pemerintah – rakyat.
7. Mahir membuat barangan kraftangan
(4) Kegiatan ekonomi
a) Sara diri
1. Pertanian, pungut hasil hutan, pungut hasil laut dan tangkap ikan.
2. Pertanian kekal dan pertanian pindah.
3. Pertanian pindah – tanaman padi huma di kaki bukit,
petani berpindah selepas dua atau tiga tahun utk mencari tempat baru.
4. Pertanian kekal spt padi sawah – tertumpu di kalangan
Kadazandusun di lembah pantai barat seperti di Penampang, Papar, Tuaran
5, Orang Murut memungut hasil hutan
6. Melayu-Brunei, Suluk &Bajau -pungut hasil laut
7. Orang Bajau – penyelam & kutip hasil laut
8. Tangkap ikan- penduduk di persisiran pantai
9. Orang Bajau – nelayan.
10 Gua Gomantong di Sandakan – pengeluar sarang burung utk dieksport ke China.
11 Sarang burung berwarna putih dan sarang burung berwarna coklat. Sarang burung berwarna putih lebih berkhasiat.
13 Untuk dapatkan sarang burung, pemungut guna tangga atau panjat dinding yg tinggi dgn menggunakan buluh.
b) Perdagangan
1. Bertukar barang/ berjual beli di Pasar Tamu.
2. Berkumpul menjual hasil keluaran mereka.
3. Orang Bajau, Melayu-Brunei dan Suluk perdagangkan hasil laut dan beras.
4. Kadazandusun & Murut perdagangkan hasil hutan.
5. Perdagangan secara tukar barang.
6. Barangan ditukar – damar, getah perca, bahan getah,
lilin lebah, rotan, sumbu badak, manik, dan barang-barang makanan.
7. Pasar Tamu eratkan hubungan antara etnik dan wujudkan semangat muhibah.
apakah maksud kaedah cap batu?
BalasPadamIktibar yag diperoleh daripada sabah dari pelbagai aspek?
BalasPadam....
BalasPadamwow..seperti yang diharapkan
BalasPadamsiapa nama penulis ni ye? mohon respom
BalasPadamali
Padamapakah iktibar yg diperolehi
BalasPadam